Ryzyko finansowe – jego istota i rodzaje

Definicja ryzyka

Nieodłącznym elementem życia każdego człowieka, jak również podmiotów gospodarczych jest ryzyko. Podmiot prowadzący działalność gospodarczą narażony jest na wiele różnych rodzajów ryzyka, z perspektywy finansów najważniejsze jest jednak ryzyko finansowe – czyli takie, które wywołuje określone konsekwencje finansowe.

W języku potocznym ryzyko utożsamiane jest głównie z niebezpieczeństwem lub zagrożeniem. W związku z powyższym, większość ludzi odczuwa potrzebę zabezpieczania się przed różnymi rodzajami ryzyka. Czym jednak tak naprawdę jest samo ryzyko?

Pojęcie ryzyka samo w sobie jest bardzo trudne do zdefiniowania, o czym może świadczyć mnogość definicji tego zjawiska. W samym „Słowniku języka polskiego” istnieją aż trzy definicje ryzyka – jedna z nich brzmi następująco:

„możliwość, że coś się nie uda; też: przedsięwzięcie, którego wynik jest niepewny”

Oprócz ryzyka, występuje także pojęcie niepewności, które często jest utożsamiane z samym ryzykiem; nie odróżnia się jednego od drugiego. Nie jest to jednak słuszne podejście, Frank H. Knight w swojej książce (Knight, 1921), wyjaśnia różnicę pomiędzy ryzykiem, a niepewnością. Według autora, niepewność występuje w momencie, gdy niemożliwe staje się określenie prawdopodobieństwa wystąpienia pewnego zjawiska w przyszłości. W sytuacji, gdy przyszłe zdarzenia występują z prawdopodobieństwem, które da się obliczyć – mamy do czynienia z ryzykiem.

W naukach ekonomicznych, wyróżnia się dwie podstawowe koncepcje dotyczące ryzyka:

negatywną koncepcję ryzyka – ryzyko traktowane jest tylko i wyłącznie jako możliwość poniesienia pewnej straty, szkody czy niezrealizowania postawionych celów działalności gospodarczej,
neutralną koncepcję ryzyka – w tej koncepcji, ryzyko jest traktowane zarówno jako zagrożenie jak i szansa. Oznacza to, że występuje możliwość uzyskania efektu różniącego się od oczekiwanego efektu.

W przypadku ponoszenia wyższego poziomu ryzyka, powinniśmy spodziewać się również wyższego poziomu oczekiwanych rezultatów – zjawisko to określa się mianem premii za ryzyko.

Zrozumienie obu koncepcji ryzyka jest konieczne, aby zobrazować czynniki ryzyka ponoszone przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą. Przedsiębiorstwa nie zawsze traktują ryzyko tylko i wyłącznie jako zagrożenie, którego potencjalne skutki należy minimalizować, ale także czasami podejmują świadomie ryzyko, które ma im umożliwić osiągnięcie większych korzyści.

Ryzyko finansowe i jego rodzaje

Ryzyko finansowe jest związane z zaistnieniem sytuacji, w której jest możliwa strata zainwestowanych środków.

Wyróżniamy następujące podstawowe rodzaje ryzyka finansowego:

ryzyko rynkowe – możliwość poniesienia straty przez przedsiębiorstwo, która wynika bezpośrednio lub pośrednio ze zmian cen na rynku aktywów, instrumentów finansowych czy zobowiązań,
ryzyko kredytowe – ryzyko niedotrzymania warunków umowy przez jedną ze stron transakcji, skutkujące brakiem uregulowania płatności wynikających z podpisanego kontraktu,
ryzyko operacyjne – polega na możliwości wystąpienia strat, wynikających z nieprawidłowego funkcjonowania systemów technicznych, wewnętrznych procedur czy błędów popełnionych przez ludzi lub ze zdarzeń zewnętrznych,
ryzyko płynności – ryzyko wystąpienia sytuacji, w której przedsiębiorstwo nie jest w stanie regulować swoich zobowiązań w określonym terminie. Na rynku finansowym charakteryzuje się niemożnością zamknięcia pozycji w krótkim czasie po zaplanowanej cenie,
ryzyko prawne – możliwość wejścia w życie regulacji prawnych, które mogą wpłynąć na sytuację danej jednostki gospodarczej, a także w przypadku wystąpienie niekorzystnych efektów wynikających z podpisanych przez podmiot umów. Bywa zaliczane do ryzyka operacyjnego,
ryzyko biznesu – ryzyko wynikające ze zmian warunków ekonomicznych wokół prowadzonej działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwo,
ryzyko wydarzeń – ryzyko wystąpienia specyficznych wydarzeń, które mogą mieć wpływ na podmiot gospodarczy, np. katastrofy naturalne. Bywa zaliczane do ryzyka operacyjnego.

Omówione rodzaje ryzyka finansowego nie stanowią jednak wszystkich rodzajów ryzyka. Należy pamiętać, że niektóre rodzaje ryzyka są specyficzne dla określonej branży i nie występują w przypadku innych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, np. ryzyko ubezpieczeniowe.

Zarządzanie ryzykiem

W przypadku prowadzenia działalności gospodarczej niezbędna jest świadomość i podstawowa wiedza o potencjalnych czynnikach ryzyka, na które narażone jest przedsiębiorstwo. Kluczowym procesem umożliwiającym prawidłowe funkcjonowanie przedsiębiorstwa jest proces zarządzania ryzykiem.

Podmiot narażony na ryzyko finansowe powinien zdawać sobie sprawę z ponoszonego ryzyka i określić jego akceptowalny poziom – to niezbędny krok do rozpoczęcia złożonego procesu jakim jest zarządzanie ryzykiem. Składa się on z następujących etapów:

identyfikacja ryzyka – określenie rodzajów ryzyka, które mogą występować w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej,
pomiar ryzyka – oszacowanie poziomu ryzyka w postaci liczbowej lub innej kategorii,
sterowanie ryzykiem – podejmowanie decyzji mających na celu osiągnięcie przez podmiot akceptowalnego poziomu ryzyka,
monitorowanie i kontrola ryzyk.

Odpowiednio przeprowadzony proces zarządzania ryzykiem powinien drastycznie ograniczyć możliwość wystąpienia potencjalnej straty w sytuacjach kryzysowych, niejednokrotnie przyczyniając się do uratowania prowadzonego przedsiębiorstwa. Dlatego też, tak ważne jest, aby przedsiębiorcy posiadali odpowiednią wiedzę dotyczącą występujących ryzyk finansowych i mogli zareagować wcześniej.

Bibliografia:

Doroszewski. 1997. Słownik języka polskiego. Wydawnictwo naukowe PWN.
Krzysztof Jajuga. 2017. Zarządzanie ryzykiem. Wydawnictwo naukowe PWN.
Frank H. Knight. 1921. Risk, Uncertainty and Profit.